Het bandwagon effect is een van de bekendste biases, of denkfouten, in de psychologie. We hebben ons er allemaal weleens schuldig aan gemaakt – bewust of onbewust. Maar wat is het bandwagon effect, ook wel groepsdenken genoemd, precies? Hoe heeft het invloed op jouw bedrijf, je medewerkers en je zakelijke beslissingen? En nog belangrijker: hoe kun je het herkennen en voorkomen?
Wat is het bandwagon effect?
Heel kort gezegd betekent het bandwagon effect dat mensen de neiging hebben om bepaalde dingen te doen of te denken, alleen omdat andere mensen dat ook doen. Je doet iets ‘omdat iedereen het doet’. Daarom wordt deze bias ook wel groepsdenken (groupthink) genoemd. In sommige gevallen doen mensen dit bewust, maar nog veel vaker gebeurt het juist onbewust!
De naam komt van de Engelse uitdrukking to hop on the bandwagon, wat zoiets betekent als: meedoen aan een initiatief, meeliften op succes. Die stamt uit de Verenigde Staten van 1848, waarin de bekende circusclown Dan Rice zijn ‘bandwagon’ (een soort paradewagen met muziek) gebruikte om campagne te voeren voor politici.
Aangezien dit succesvol werd, probeerden steeds meer politici een plek op zijn wagen te veroveren – ze sprongen op de bandwagon.
Zo is de uitdrukking aan zijn betekenis gekomen: je doet aan iets mee, omdat het succesvol is of omdat je ziet dat veel mensen het doen. Vaak draait het niet om de reden waaróm iets succesvol is; je ziet gewoon dat andere mensen iets doen, dus dan zal het wel goed of belangrijk zijn.
In groepssituaties wordt vaak de term groepsdenken gebruikt. Hierin zie je dat mensen die in eerste instantie twijfelen of onzeker zijn, vaak meegaan met de meerderheid. Dit voelt vaak heel natuurlijk en gebeurt zonder dat je erover nadenkt. Daarom is het ook moeilijker dan je denkt om van deze bias bewust te zijn.
Hoe ontstaat het bandwagon effect?
Als je er zo over leest, lijkt het bandwagon effect heel raar. Mensen die zonder na te denken gewoon meegaan met de grote groep? Kunnen ze niet meer voor zichzelf denken? Vanuit de psychologie valt het fenomeen echter goed te verklaren. Dat heeft met een aantal zaken te maken:
We willen erbij horen
Ken je dat gevoel, van ergens niet bij horen? Of dat je in een groepsdiscussie merkt dat je met jouw standpunt in de minderheid bent? Dat kan ontzettend naar voelen: je hebt het idee dat ‘iedereen’ zich tegen je heeft gekeerd. Dat veroorzaakt een soort kortsluiting in je brein: omdat we sociale dieren zijn, willen we graag ‘erbij horen’.
Vanuit dat opzicht is het heel logisch dat we ook aan groepsdenken doen. Zeker als je niet veel kennis of geen sterke mening over een onderwerp hebt, kun je maar beter het grootste deel van de groep volgen. Dat geeft je hersenen een geruststellend gevoel: jij hoort bij de meerderheid, yes!
Let op: dit kan ook bewust gaan, namelijk ervoor zorgen dat de groep jou mag omdat je hun standpunten ondersteunt.
Onze hersenen zijn lui en gebruiken vuistregels
Deze vuistregels worden in de psychologie ook wel heuristieken genoemd. In het dagelijks leven komt dit goed van pas, want ons brein moet ontzettend veel taken tegelijk uitvoeren. Dan is het wel zo handig als dat zo min mogelijk energie kost. We kunnen niet uitgebreid nadenken over elke beslissing die we op een dag nemen. Nu snap je ook waarom je soms je sokken uit de la pakt zonder dat je daarbij nadenkt.
Omdat mensen dus groepsdieren zijn, vinden onze hersenen het prettig om op anderen te vertrouwen. Je kunt niet altijd over alles uitgebreid nadenken, dus soms doe je liever wat de rest doet. En wat is dan logischer: de meerderheid of de minderheid volgen?
“We see it also in men of the greatest judgment and understanding, who find it very difficult to follow their own reason or inclination, in opposition to that of their friends and daily companions.”
– David Hume, filosoof (1711-1776)
Het volgen van de meerderheid geeft je niet alleen een prettig gevoel; soms levert het ook een daadwerkelijk voordeel op. Over het algemeen staat de meerderheid aan de ‘winnende’ kant – denk bijvoorbeeld aan verkiezingen. Als je tegenover de populaire consensus staat, kan dat wellicht nadelig voor je zijn, of in het ergste geval zelfs gevaarlijk!
Waarom is het bandwagon effect belangrijk?
Het bandwagon effect is op meerdere vlakken belangrijk om rekening mee te houden. De belangrijkste reden is dat het kritisch denken tegengaat. Als we allemaal maar meegaan met de meerderheid, durft niemand meer een controversiële mening op te brengen. Sterker nog – op een gegeven moment is er helemaal geen meerderheid meer, want iedereen denkt exact hetzelfde!
En dat is een probleem, want eigenlijk ‘denken’ we niet hetzelfde. We volgen gewoon de groep, maar we zijn het niet per se met hen eens. Misschien zijn de wensen van de groep helemaal niet voordelig voor jou. Of je denkt toch anders over een bepaald probleem dan de rest, maar je durft het niet meer te zeggen. Uiteindelijk kan dit de groep zelfs nadeel opleveren. Zeker in zakelijke settings is tegenspraak soms heel belangrijk!
Een ander belangrijk gevolg is dat mensen minder nadenken over hun keuzes en acties, wanneer ze aan groepsdenken doen. Ze worden eerder aangezet tot acties waar ze in hun eentje wel twee keer over na zouden denken.
Om een voorbeeld te geven: groepen voetbalfans raken vaak slaags met elkaar. Niet omdat elke individuele fan nou zo agressief is, maar omdat ze door elkaar worden aangestoken. Je ziet ‘jouw club’ boos zijn op de tegenstanders, en die agressie maakt zich meester van jou. Hierdoor sta je plots op iemand in te rammen, terwijl je dat in het dagelijks leven nooit zou doen. Dit wordt ook wel mob mentality genoemd.
De impact van biases op je beslissingen minimaliseren?
De beste keuzes maak je niet alleen! Leg je beslissing aan ons voor en voorkom dat je belangrijke informatie of betere alternatieven over het hoofd ziet.
3 voorbeelden van het bandwagon effect in zakelijke context
Om het bandwagon effect wat duidelijker te maken, en dan vooral de impact ervan op jouw bedrijf, geef ik hieronder een drietal voorbeelden in zakelijke context. Zo kun je zien hoe het fenomeen groepsdenken ook effect heeft in situaties die voor jou van belang zijn.
Voorbeeld 1: Het bandwagon effect in de marketing
In de marketing komt het bandwagon effect misschien nog wel het duidelijkst naar voren. Hoe vaak worden producten of diensten wel niet aangeprezen met een verwijzing naar hoeveel mensen jou al voorgingen? Zij doen een beroep om het bandwagon effect, om te zorgen dat jij al die ‘voorgangers’ achternagaat – of ze nou echt bestaan, of niet. Jij wilt er namelijk (on)bewust bij horen.
Dit is een van de redenen waarom influencers nu zo populair zijn en veel geld verdienen. Hoewel zij natuurlijk niet te categoriseren zijn als een ‘groep’, kun je hun volgers wel scharen onder het bandwagon effect.
Een influencer prijst een product aan, bijvoorbeeld via YouTube of Instagram. Omdat zijn/haar volgers helemaal idolaat zijn van de influencer, hoopt de maker van het geadverteerde product dat zij het product ook zullen kopen. De werking van sociale media versterkt dit effect: als jij ziet dat een bepaald bericht, foto of video enorm veel ‘likes’ heeft, ben je eerder geneigd om het voor waar aan te nemen. Door de influencer spring je op de bandwagon, is het idee.
Ook webshops maken graag gebruik van het bandwagon effect. Dit kun je bijvoorbeeld zien in het reviewsysteem. Veel sites geven gebruikers de mogelijkheid om een review achter te laten. Het idee: hoe meer mensen hun tevredenheid laten zien, hoe eerder dat andere mensen overtuigt. Het komt zelfs regelmatig voor dat bedrijven neppe reviews bij hun producten plaatsen!
Voorbeeld 2: Verkeerde keuzes maken door de trend te volgen
Als ondernemer kun je ook ten prooi vallen aan het bandwagon effect. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer een bepaalde trend zich ontwikkelt in jouw branche. Om een voorbeeld te geven: bijna alle ondernemingen maken tegenwoordig wel vlogs of video’s. Ze hebben het idee dat ze hier meer klanten door krijgen, maar waar komt dat idee vandaan?
Juist, omdat ze hun concurrenten het zien doen. Zonder erover na te denken waaróm die concurrenten dat doen, of waarom het wel of niet bij henzelf zou passen, nemen ze deze strategie over. Door klakkeloos te kopiëren, ben je niet bezig met innoveren of jezelf onderscheiden. Je doet ‘gewoon’ wat de rest doet, in de hoop dat het werkt. Dat gaat je uiteindelijk geen succes opleveren!
Wat gebeurt er namelijk? Je hobbelt achter de trendsetters aan. Zij bedenken de nieuwe trends vóórdat ze mainstream gaan, waardoor zij er het meest profijt van hebben. Iedereen die vervolgens hetzelfde doet, is eigenlijk al te laat. De trendsetters hebben het grootste deel van de markt reeds ingenomen, waardoor jij je niet meer kunt onderscheiden. Het resultaat: veel verspilde tijd, geld, en energie.
“If you see the bandwagon, it’s too late.”
– James Goldsmith, bekende Engelse zakenman
Natuurlijk, er zijn ook bedrijven die gigantisch veel geld hebben verdiend door de trend te volgen. Apple mag dan wel het eerste bedrijf zijn geweest dat een smartphone met touchscreen uitbracht; tegenwoordig zijn er diverse andere succesvolle merken. Maar zij weten zich wel op andere gebieden te onderscheiden van Apple. Ze doen mee met de trend, maar blijven uniek.
Voorbeeld 3: Geen tegenspraak krijgen in jouw bedrijf
Het bandwagon effect kan zich ook dichter bij huis voordoen, namelijk in jouw eigen bedrijf. Zoals je hebt gelezen, hebben mensen de neiging om de mening van de meerderheid te volgen. Zeker als men zelf geen sterke mening heeft, of niet het idee heeft dat alternatieve meningen gehoord of op prijs gesteld worden, volgen ze al snel willoos de grote groep. Dit heeft een grote invloed op de sfeer en de beslissingen binnen een bedrijf.
Als jouw medewerkers het idee hebben dat ze niet zomaar kritiek kunnen uiten, zul je ook nooit kritiek horen.
Iedereen gaat gewillig aan het werk en spreekt zich niet uit; ‘want dat doet de rest ook’. Ze zijn bang om gezichtsverlies te lijden. Dit gaat helaas ten koste van zowel de sfeer als de effectiviteit binnen het bedrijf. Je hebt liever een omgeving waarin iedereen vrij is om zijn of haar mening te geven.
Of stel dat je een soort board meeting hebt, een bijeenkomst met een aantal van de hoogste managers uit jouw bedrijf. Je wilt enkele strategieën met hen bespreken. Het bandwagon effect kan hier optreden doordat het grootste deel van de groep zich achter de voorkeur van de CEO schaart. De CEO volgen is namelijk een veilige keuze.
Als CEO kan dat heel prettig voelen: iedereen is het met je eens! Maar misschien vindt de stille meerderheid het eigenlijk helemaal geen goed idee. Wanneer niemand zich hiervoor uitspreekt, komen alternatieven niet op tafel te liggen. Zo kun je wellicht het idee hebben dat je veel steun hebt, maar is dat in de praktijk niet zo. Dit gaat ten koste van zowel de kwaliteit van de beslissing (informatie en/of alternatieven zijn immers overgeslagen) als de implementatie ervan (draagvlak ontbreekt).
Hoe kun je het bandwagon effect tegengaan?
Nu je weet wat het bandwagon effect is, hoe je het kunt herkennen, en een paar voorbeelden hebt gezien, wil je vast weten hoe je het kunt tegengaan. Als het namelijk een negatief effect heeft op jouw bedrijf, wil je er wat aan doen! Gelukkig zijn er relatief simpele manieren om te implementeren.
Bewustzijn vergroten is een belangrijke eerste stap. Nu je weet wat het bandwagon effect is, kun je er meer op letten. Probeer dat ook echt bewust te doen! Schrijf bijvoorbeeld heel groot ‘bandwagon’ of ‘groepsdenken’ op een post-it, en plak die op een plek waar je hem vaak ziet. Zo word je er constant aan herinnerd, wat je helpt om er bewust op te blijven letten.
Daarnaast kun werken aan een open sfeer op het werk. Geef regelmatig je medewerkers en collega’s de ruimte om hun kritiek te uiten en alternatieve scenario’s te opperen. Zet niemand voor schut en corrigeer anderen die dit wel doen. Op deze manier stimuleer je een cultuur waarin mensen zelf nadenken, en niet bang zijn om daarvoor uit te komen. Dat is de belangrijkste tegenstander van het bandwagon effect.
Ten slotte kun je jezelf en anderen meer tijd geven om beslissingen te nemen. Hoe minder tijd je hebt om na te denken, hoe eerder je brein terugvalt op vuistregels. En dus ook: hoe eerder je slachtoffer wordt van het bandwagon effect. Denk steeds na: waarom ben ik geneigd deze keuze te maken? Is het omdat het goed is voor mijn bedrijf, of omdat iedereen het zo doet?
Hopelijk heeft dit artikel je geholpen om het bandwagon effect te herkennen in jouw bedrijf, en er iets aan te doen. Heb je hier een mooi voorbeeld van? Laat het achter in de reacties!
