Als manager of ondernemer ben je graag in controle. Het idee dat je controle hebt over je zaken geeft je het gevoel dat alles goed gaat (en dat zodra er iets misgaat, je daar iets aan kunt doen). Dit gevoel kan ons echter flink misleiden. Dit fenomeen heet ook wel de illusion of control bias (illusie van controle).
In dit artikel lees je hoe de illusion of control bias zakelijke beslissingen beïnvloedt. Eerst leg ik uit wat deze bias precies is en hoe het ontstaat. Vervolgens lees je waarom het belangrijk is om hier rekening mee te houden en geef ik enkele zakelijke voorbeelden die de illusion of control bias duidelijk illustreren. Tot slot lees je in dit artikel hoe je de illusion of control bias kunt voorkomen.
Wat is illusion of control bias precies?
Als je al eerder artikelen van deze website hebt gelezen, dan weet je dat mensen hun beslissingen vaak minder rationeel nemen dan ze denken. Pas wanneer je je bewust bent van je biases kun betere beslissingen nemen.
Ook als het over de mate controle gaat, zien we dingen vaak net wat anders dan ze in werkelijkheid zijn. We hebben vaak het idee meer invloed te hebben op gebeurtenissen dan eigenlijk het geval is. De controle die wij over gebeurtenissen denken te hebben, is meestal niet realistisch, en dit kan een hoop negatieve gevolgen hebben.
Hoe ontstaat illusion of control bias?
De illusion of control bias ontstaat door een aantal factoren, die geen van allen rationeel zijn. In essentie heeft dit te maken met het feit dat wij als mensen graag orde scheppen in de chaos. Als iets onderhevig lijkt te zijn aan willekeur, zoeken we dingen om ons aan vast te klampen zodat we toch het idee hebben de situatie onder controle te hebben.
Oorzaak 1: we zijn te positief
De meeste mensen neigen naar een optimistische kijk op de beslissingen die ze nemen. Dit noemen we positivity bias. We zien de wereld graag beter dan die eigenlijk is en onthouden de positieve dingen beter dan de negatieve.
Dit heeft vanzelfsprekend veel invloed op hoe je beslist over dingen waar je in essentie weinig tot geen controle over hebt, met name als het een beslissing is die je eerder al eens hebt genomen. Indien het de vorige keer positief uitpakte, ga je er al snel vanuit dat het nu weer zo zal gaan. Hierdoor heb je de illusie controle te hebben over de situatie. Dit is natuurlijk onzin, want de situatie is net zo willekeurig als de eerste keer dat je die beslissing nam.
Oorzaak 2: we zien oorzakelijke verbanden zonder dat die bestaan
Om te begrijpen waarom dingen gebeuren, interpreteren we gebeurtenissen op zo’n manier dat we een oorzaak en een gevolg zien, ook als de oorzaak helemaal niet bekend is. Dit heeft te maken met onze wens om zaken te begrijpen.
“Als er een B is, moet er ook een A geweest zijn.”
Ons brein zorgt er bovendien voor dat we regelmatig simpelweg iets bedenken wat logisch klinkt. zonder het volledige verhaal te kennen. Als iemand uit een grote stad bijvoorbeeld zijn fiets kwijt is, gaat hij/zij er al snel vanuit dat’ie gestolen is.
Het kan echter ook dat de fiets ergens anders stond dan hij/zij zich herinnerd, of verplaatst is omdat’ie in de weg stond. Het voordeel hiervan is dat we tot actie kunnen overgaan (wat weer te maken heeft met de action bias). Zodra je beslist dat je fiets gestolen is, kun je stoppen met zoeken en naar de politie gaan. Voordat je de oorzaak van een gebeurtenis weet, kun je geen weinig actie ondernemen. Daarom bedenken we vaak een oorzaak of nemen we de eerste aannemelijke oorzaak aan als correct, zodat we kunnen handelen.
Oorzaak nummer 3: we houden niet van chaos
Mensen zijn ontzettend gevoelig voor chaos. We kunnen er niet tegen als we niet begrijpen wat er gebeurt en waarom. Alleen al het idee van hulpeloosheid kan ervoor zorgen dat mensen depressief worden.
“Chaos was the law of nature; Order was the dream of man.” – Henry Adams (The Education of Henry Adams)
Dit betekent niet zozeer dat we áltijd actie willen ondernemen op het moment dat we het gevoel hebben de situatie onder controle te hebben. Wanneer ons iets negatiefs overkomt, en we weten dat er een uitweg is, stoppen we niet altijd met wat we doen (dit heeft te maken met de status quo bias).
Waarom is illusion of control bias belangrijk?
De ilusion of control bias is irrationeel en heeft daarom veel (negatieve) invloed op besluitvorming. Hoewel we het gevoel hebben in controle te zijn over de situatie, zijn we dit eigenlijk niet. Het ontkennen of verbuigen van de realiteit door het inbeelden van controle over situaties waar we eigenlijk geen controle over hebben, heeft impact op organisaties, op ons als individu en zelfs op de gehele maatschappij.
Impact op de organisatie
Zakelijke beslissingen zijn soms een flinke gok. Als ondernemer/manager heb je niet altijd controle over een situatie. Het wel of niet nemen van risico’s is hier een duidelijk voorbeeld van. Als we alles zeker zouden weten, zouden er geen risico’s meer bestaan. Andersom zouden we waarschijnlijk helemaal geen risico meer nemen, wanneer we ons heel onzeker zouden voelen over de situatie (gevoel van controle en hoe zelfverzekerd je je voelt zijn immers aan elkaar verbonden).
Een voorbeeld: we investeren pas wanneer we het gevoel hebben dat de investering goed zal uitpakken. De illusion of control bias kan ervoor zorgen dat we te eenvoudig of te snel ergens in investeren, omdat we denken veel controle te hebben over het resultaat (of hoe de toekomst zal verlopen). Omgekeerd kan het ook zo zijn dat je te weinig of pas te laat ergens in investeert (omdat je geen of weinig gevoel van controle hebt).
Is dit per se slecht? Nee, het gecalculeerd nemen van risico’s is immers cruciaal voor het realiseren van winst. Wanneer je je niet bewust bent van het feit dat je minder controle hebt over de situatie dan je eigenlijk hebt, kan het echter een probleem worden. Het gevoel van controle kan namelijk steeds sterker worden, waardoor de beslissingen die je neemt binnen je organisatie steeds minder weloverwogen worden.
Individuele impact
Op persoonlijk niveau kan de illusion of control bias ervoor zorgen dat we overmoedig worden. Het gevoel controle te hebben over de situatie geeft ons namelijk een gevoel van zekerheid die niet realistisch is. Dit is duidelijk te zien bij verslaving. Mensen die verslaafd zijn aan verdovende middelen zoals alcohol of nicotine, geven vaak niet snel toe dat ze verslaafd zijn. Ze beweren hun gebruik onder controle te hebben (en te kunnen stoppen als ze dat zouden willen).
Hoewel we zien dat de meeste andere mensen die deze verdovende middelen gebruiken verslaafd raken, hebben we zelf het gevoel dat dit niet bij ons gebeurt. Dit is behoorlijk gevaarlijk; het zorgt er namelijk voor dat we de controle meer verliezen dan goed voor ons is.
Maatschappelijke impact
Als mens zijn we altijd op zoek naar verklaringen voor dingen die we niet goed begrijpen. Het ontstaan van religie is een perfect voorbeeld van de illusion of control bias met enorm veel impact op de maatschappij. Vroeger begrepen we niet wat bliksem was, daarom bedachten we goden die ervoor zouden zorgen dat het soms stormde.
Dit gaf ons het gevoel van controle terug. Indien iedereen ervoor zorgde dat de goden ons goedgezind waren, dan zou het niet meer stormen. Ondertussen weten we natuurlijk van een hoop dingen hoe het écht zit.
De impact van biases op je beslissingen minimaliseren?
De beste keuzes maak je niet alleen! Leg je beslissing aan ons voor en voorkom dat je belangrijke informatie of betere alternatieven over het hoofd ziet.
Twee voorbeelden van de illusion of control bias in zakelijke context
Voorbeeld 1: sollicitatie met je geluksonderbroek
Een sollicitatie is altijd spannend; je wil de baan immers graag. Behalve jezelf zo goed mogelijk presenteren, heb je geeen enkele invloed over of jij uiteindelijk wordt gekozen. Sommige mensen hebben daarom een gelukskledingstuk of -sieraad.
Misschien dat je een onderbroek droeg bij je vorige succesvolle sollicitatie en denk je daarom dat die onderbroek heeft geholpen. Logisch gezien is dit natuurlijk onzin, een onderbroek zorgt er niet voor dat je beter uit de verf komt voor een baan.. Toch geeft het ons het gevoel meer controle te hebben over de situatie.
Voorbeeld 2: Eigenaar van een bouwbedrijf die belegt in de bouwsector
Expertise kan ervoor zorgen dat we overmoedig worden (dit heet ook wel de overconfidence bias). Neem bijvoorbeeld de bouwer die liever investeert in een bouwbedrijf dan in tech bedrijven, omdat zijn kennis het risico op verlies kleiner zou maken. Dit is deels correct; omdat je meer kennis hebt van de bouwmarkt zal je de markt meestal beter kunnen voorspellen.
Het probleem is dat je door je kennis soms vergeet dat er nog steeds toevalligheden bij een belegging komen kijken (en doe je vaak te weinig onderzoek naar alternatieven of uitzonderingen). Misschien was het veel slimmer om te investeren in de tech bedrijven.
Hoe kun je illusion of control bias tegengaan?
Het voorkomen van illusion of control bias heeft alles te maken met het ontwikkelen van een rationele blik op de werkelijkheid. Iets wat je moet leren is accepteren dat je niet overal controle over hebt en dat dit ook helemaal niet nodig is.
“You have power over your mind – not outside events. Realize this, and you will find strength.” – Marcus Aurelius (Meditations)
Om te voorkomen dat je beslissingen neemt die beïnvloed worden door de illusion of control bias, moet je afstand nemen van de beslissing. Stel jezelf de vraag: “als iemand anders (bijvoorbeeld een onddernemer/manager in een andere sector of zelfs iemand met een hele andere functie) deze beslissing had genomen, zou ik het er dan mee eens zijn?”. We hebben namelijk de neiging kritischer te kijken naar de acties anderen, dan die van onszelf.