Sommige managers en ondernemers nemen niet graag verantwoordelijkheid voor dingen die fout gaan. Wanneer iets goed gaat, dan staan ze echter maar al te graag paraat om de complimenten vangen. Dit is natuurlijk heel logisch, we zien onszelf immers graag op een positieve manier. Dit verschijnsel wordt ook wel de self-serving bias genoemd.

Maar wat is self-serving bias precies? In dit artikel lees je er alles over. We beginnen met de definitie van de self-serving bias, gevolgd door uitleg over hoe deze bias ontstaat. Vervolgens lees je over de impact van de self-serving bias op bedrijven en individuen. Tot slot geef ik enkele zakelijke voorbeelden van deze bias en vertel ik hoe je de impact kunt minimaliseren.

Definitie van de self-serving bias?

Self-serving bias is een bekend fenomeen, ook voor mensen die de term niet kennen. Mensen hebben de neiging om positieve acties en gebeurtenissen aan hun eigen karakter en daden te wijden en andere mensen de schuld te geven van negatieve acties en gebeurtenissen.

Hoewel dit soms juist is, doen we dit ook vaak wanneer er helemaal geen reden is om onszelf te prijzen of de ander de schuld te geven. Op het moment dat we dit doen zonder enig bewijs, is het irrationeel en daarmee een bias. Self-serving bias is dus het fenomeen waarbij we zonder bewijs onszelf prijzen voor de goede dingen of anderen beschuldigen van de slechte dingen.

Hoe ontstaat self-serving bias?

Self-serving bias wordt door diverse takken binnen de wetenschap bestudeerd, bijvoorbeeld door neurologen, sociologen en psychologen. Het komt dan ook overal voor. Het eerste onderzoek werd gevoerd door Fritz Heider, in de jaren ’60. Fritz Heider stelde dat mensen in twijfelachtige scenario’s zichzelf positieve zaken toeschrijven om een hoger zelfvertrouwen te creëren.

Ondertussen is de theorie over hoe self-serving bias ontstaat verder uitgediept. De algemene consensus is dat self-serving bias met name aangewakkerd wordt door vier factoren:

Factor 1: leeftijd

Leeftijd heeft veel invloed op hoe mensen denken en handelen. Ook in de mate waarin men self-serving bias observeert bij mensen is een trend te zien op basis van leeftijdsgroepen. Self-serving bias is het meest duidelijk aanwezig onder jonge kinderen en oudere volwassenen.

Factor 2: zelfpresentatie

Mensen zijn bijna altijd bezig met hoe ze overkomen op anderen. Ook als manager of ondernemer is dit erg belangrijk; indien je goed overkomt op andere managers of medewerkers is de kans groter dat je succesvol zakendoet.

Behalve dat we graag willen dat anderen ons goed zien omdat dit het leven een stuk makkelijker maakt, heeft het ook een positieve invloed op ons zelfvertrouwen. De self-serving bias is er dus om onszelf beter te presenteren, maar ook om ons beter over onszelf te voelen.

Factor 3: optimisme

Als je al eerder over biases hebt gelezen, weet je waarschijnlijk dat mensen de neiging hebben een positiever zelfbeeld te creëeren dan realistisch is. Bovendien gaan we er meestal van uit dat de dingen die we zelf doen positief uitpakken. Ook self-serving bias wordt beïnvloed door positivism bias en optimism bias. Als iets negatief uitpakt, wijden we dit liever niet aan onszelf. Hierbij komt ook de fundamental attribution error kijken: als anderen een fout maken, is dit de schuld van het individu, maar als we zelf de fout maken, ligt het aan de omstandigheden of het collectief (veelal de groep, afdeling of hele organisatie).

Factor 4: zelfvertrouwen

Zoals ik net al zei, is het creëren van een positief zelfbeeld en een goede presentatie van jezelf zeer belangrijk voor ons zelfvertrouwen. Eigenlijk kun je dit nog simpeler uitdrukken: we weigeren soms simpelweg negatieve dingen over onszelf te horen. Zonder die negatieve informatie hebben we geen reden om ons slecht over onszelf te voelen.

Waarom is self-serving bias belangrijk?

Self-serving bias komt overal voor; thuis, op de werkvloer, in de politiek en tijdens het sporten.

Hoewel het goed is voor ons zelfvertrouwen, kan self-serving bias ook behoorlijk negatief uitpakken. Als self-serving bias te prominent aanwezig is, kan dit een flinke impact hebben op je organisatie, jou als individu en zelfs op de hele maatschappij. Dit heeft allemaal te maken met het feit dat we weigeren problemen bij de wortels aan te pakken (veelal onze eigen acties).

Impact op de organisatie

Binnen een bedrijf maken mensen fouten. We kunnen nou eenmaal niet alles perfect doen. Zeker op de werkvloer, waar iedereen het liefst zo goed mogelijk wil presteren, neigen we ernaar geen verantwoordelijkheid te nemen voor onze fouten. De dingen die wél goed gaan, daar nemen we daarentegen met plezier verantwoordelijkheid voor.

Dit kan een groot probleem worden als je bedenkt dat je zo de echte reden van de problemen niet meer ziet en dus ook niet kunt aanpakken. Wanneer bijvoorbeeld de levering van een product te laat aankomt, geven we meestal degene die de bestelling heeft geplaatst (gelijk) de schuld. Dit is lang niet altijd terecht, en door zo kortzichtig te (ver)oordelen ontstaat al snel een vervelende werksfeer.

Impact op het individu

Hoewel we meer zelfvertrouwen krijgen door self-serving bias, kan het ook schadelijk zijn voor onszelf. De twee belangrijkste redenen hiervoor zijn het ontstaan van een vertekend zelfbeeld en het tegenwerken van groei/ontwikkeling.

Door goede dingen aan onszelf te wijden en negatieve dingen aan anderen, worden we (te) zelfverzekerd. Dit is prettig, maar niet juist. Iedereen maakt fouten en die fouten zijn onderdeel van wie we zijn. Je ziet dus een bepaald deel van jezelf volledig over het hoofd.

Door onze fouten niet te erkennen hebben we ook niet de mogelijkheid van deze fouten te leren. Het ontvangen van kritiek is misschien niet altijd leuk, maar wel cruciaal om te groeien in je functie.

Impact op de maatschappij

De impact van de self-serving bias op de maatschappij is de afgelopen jaren flink toegenomen door de explosieve groei van sociale media. Veel mensen laten negatieve beelden van zichzelf niet zien op bijvoorbeeld Instagram of YouTube.

“Self-serving biases and self-centered agendas are cotton jammed in the ears of our conscience. Even if truth shouts, we can’t hear it.” ― Craig D. Lounsbrough

De maatschappelijke impact hiervan is enorm: mensen zien alleen maar perfectie op het internet en streven ernaar zelf ook zo perfect te zijn. Dit leidt tot grootschalige onzekerheid en kan zelfs ons vermogen om kritisch naar anderen te kijken verminderen.

Voorbeelden van self-serving bias in zakelijke context

Voorbeeld 1: ‘de werkgever mag me niet’ vs. ‘ik ben een vriendelijke werknemer’

Ik denk dat iedereen dit op de werkvloer wel heeft meegemaakt. Die ene collega die niet goed werkt, hierop wordt aangesproken en vervolgens beweert dat de werkgever hem niet aardig vindt. Is dit realistisch? Nee! Over het algemeen spreekt een goede werkgever je aan op je prestatie en niet je karakter. De kans is dus veel groter dat de werkgever vindt dat je je werk niet doet, dan dat hij/zij je niet mag.

Aan de andere kant van het spectrum is de persoon die iets goed doet en dit gelijk wijdt aan zijn fantastische karakter. Neem bijvoorbeeld een werknemer die een promotie krijgt. Naar eigen zeggen is dat omdat hij een vriendelijke, hardwerkende werknemer is. Dit is waarschijnlijk deels correct, want zonder die eigenschappen was je minder succesvol geweest. De belangrijkste redenen voor de promotie zijn echter waarschijnlijk niet de karaktereigenschappen, maar de prestaties van hem of haar.

Voorbeeld 2: ‘de computer werkt niet’ vs. ‘ik ben creatief geweest’

Op de werkvloer hebben we soms te maken met storingen. De stroom valt weg, het internet valt uit, de computers zijn verouderd. Al deze dingen hebben invloed op de prestaties van de werknemers. Het interessante is dat ook hierbij self-serving bias zeer aanwezig is. De één krijgt ook tijdens de storing werk gedaan en wijdt dit aan zijn ‘creatieve denkvermogen’, terwijl hij helemaal geen computer heeft aangeraakt. De ander had de computer nauwelijks nodig en krijgt zijn werk toch niet gedaan en wijdt dit aan de storing.

Hoe kun je self-serving bias voorkomen?

Zoals elke cognitieve bias kan ook selfs-serving bias worden voorkomen. Omdat self-serving bias onze groei tegen kan gaan en een behoorlijke impact kan hebben, is het een belangrijke zaak om hier hard aan te werken. Maar hoe doe je dit?

Rationaliseer je prestaties

Alle prestaties, goed of slecht, beginnen met onze acties. Om self-serving bias te voorkomen, moeten we daarom bedenken wat er daadwerkelijk is gebeurd. Denk na over de invloed van jouw acties, voordat je een ander de schuld geeft van een negatieve uitkomst. Denk ook na over hoe een positieve uitkomst precies tot stand is gekomen.

Zelfvertrouwen: accepteren dat je moet leren

Omdat self-serving bias ons zelfvertrouwen dient, is het lastig om het tegen te werken. Het accepteren van kritiek gaan we immers zo veel mogelijk uit de weg. Leer daarom te accepteren wie jij bent en begrijp ook goed dat je fouten een onderdeel zijn van wat jou de persoon maakt die je bent. Juist de imperfecties maken dat we kunnen werken aan wie we echt willen zijn.

Om self-serving bias te voorkomen moet je accepteren dat je continu moet blijven leren, en leren kan alleen maar door vallen en opstaan.

“Anyone who has never made a mistake has never tried anything new.” ― Albert Einstein

Kijk niet alleen naar prestaties

Om te accepteren dat je fouten maakt, is het prettig als je minder fouten maakt. Zorg daarom dat je ook tijdens het werken zo bewust mogelijk bezig bent met wat je doet. Op het moment dat de uitkomst van je daden al op tafel ligt, is het eigenlijk al te laat. Zorg dat je tijdens het uitvoeren van een taak tevreden bent met wat je doet. Als je dan toch een foutje maakt, kun je deze direct corrigeren.